Jo Fidgen, Katy TakatsukiBBC Outlook*Tété-Michel Kpomassie'nin Grönland'da y?lan veya kertenkele olmad???n? ö?rendi?i gün, memleketi Togo'yu terk edip Arktik'te ya?amaya karar verdi?i gündü.Tété-Michel,1958'de,henüz 16 ya??ndayken, ?s?r?lmasa bile, bir y?lanla kar??la?man?n ölümcül olabilece?ini ilk elden ö?renmi?ti: Ö?leden sonra, bir palmiye a?ac?n?n tepesinde hindistan cevizi yerken, bir y?lanla kar??la?t?ktan sonra kaçmaya çal??m?? ve yakla??k 10 metre yüksekten fena bir ?ekilde dü?mü?tü.Genç adam, sonraki üç gece boyunca y?lanlarla dolu kabuslar gördü?ü için uyuyamam??t?. Sekiz kar?s? ve 26 çocu?u olan elektrikçi ve ?ifac? babas?, ona yard?m etmenin tek yolunun onu piton kültü uzman? olan rahibeye götürmek oldu?una karar verdi.BBC'nin Outlook adl? radyo program?na kat?lan ve bugün 80 ya??nda olan Teté-Michel Kpomassie, "O gece bana bir ar?nma banyosu yapt?rd?lar ve rahibe, babama y?lan kültü rahibi olmam gerekti?ini söyledi" dedi.Babas? bu teklifi kabul etti ancak Tété-Michel için hayat?n? y?lanlara tapmaya adama fikri, bir onurdan çok bir ölüm cezas? gibiydi.Sonraki birkaç hafta boyunca Tété-Michel babas?na, a?açtan dü?tükten sonra gücünü yeniden kazanmas? gerekti?ini söyleyerek bahaneler uydurdu. Denize yak?n eski Frans?z misyoner kütüphanesine s???nd?. Hayat?n? tamamen de?i?tirecek ke?fi de orada yapt?.Tété-Michel, "Hâlâ yan?mda ta??d???m 'Grönland ve Alaska Eskimolar?' adl? bir kitap vard?" diye hat?rl?yor.Bu kitap, Afrika ve Avrupa'da sekiz y?ll?k uzun bir yolculu?a ç?kmas?na ilham oldu ve bu süreçte Afrika k?tas?ndan ç?k?p Grönland'a ayak bast??? bilinen ilk ki?i oldu.Tété-Michel y?llar sonra maceralar?n? "Grönland'da Bir Afrikal?" ba?l?kl? bir kitapta anlatacakt?.Ancak Tété-Michel'in, eski misyoner kitapç?s?nda elindeki kitaba bak?p, buzlu manzaralar? hayal ederken, bu ?nuit topraklar?na ula?mak için cevaplamas? gereken önemli bir soru vard?: "Bu cennet neredeydi?"Tété-Michel, Grönland ad?nda donmu? bir yer oldu?unu ke?fettikten sonraki gün, bir harita almak üzere kitapç?ya geri döndü."Grönland'?n Amerika'ya çok yak?n, Afrika'dan ise çok uzak oldu?unu fark ettim. Bu yüzden kaç?? plan?m? uygulamaya ba?lad?m."Biriktirdi?im paray? otobüs dura??na gitmek için kulland?m ve bir ?oförün beni Gana'ya götürüp götüremeyece?ini sordum. Di?er zorluklar? dü?ünmedim" diyor.Tété-Michel'in henüz bilmedi?i ?ey, Grönland'?n ait oldu?u krall?k olan Danimarka'ya ula?madan önce Afrika ve Avrupa'y? geçmesinin 8 y?l sürece?iydi.Sonunda Kopenhag'a vard???nda, hedefine ula?mas?n?n ne kadar zor olaca??n? anlatmaya çal??an bir konsolosluk asistan?yla konu?tu?unu söylüyor:"Kopenhag'da bana 'Grönland'da ne yapacaks?n?' diye sordular. 'Gidiyorum çünkü orada y?lan olmad???n? okudum' dedim. Bana ülkemde ne kadar s?cak oldu?unu sordular ve ben de: 'Bilmiyorum, yakla??k 30 santigrat derece' dedim. 'Grönland'da s?cakl?k -40 dereceye kadar dü?üyor. Bu sizin hayatta kalman?z için çok büyük bir fark' dediler.""Ama fikrimi de?i?tirmedim ve biletimi ald?m. Tekne, Grönland'?n güneyindeki Julianehaab'a, Grönlandca'da Qaqortoq olarak da adland?r?lan yere gidiyordu."'?lk kez siyah bir adam görüyorlard?'Qaqortoq'a do?ru yedi günlük tekne yolculu?u s?ras?nda, kitapta vadedilenlerden baz?lar?n? görmeye ba?lad?.Bu anlar?, "Yaz?n gece olmad???n? o zaman gördüm. Ayr?ca buzda?lar?n? ilk gördü?üm zamand?: ?lk ba?ta ku?ulara benzeyen küçük buz parçalar? gibiydiler, ancak büyüyerek devasa buz da?lar?na dönü?tüler.""Bazen teknenin içi o kadar so?uk oluyordu ki nefes almak ac? veriyordu" diyerek hat?rl?yor. Belki de hiçbir görüntü Qaqortoq'a var??? kadar çarp?c? de?ildi.1967 y?l?n?n Haziran ay?nda bir sabah saat 8 civar?nda, Tété-Michel'i ta??yan gemi Grönland'a vard?. Köyde ya?ayan tüm insanlar onu bekliyordu. O sabah ilk kez siyah bir adam göreceklerini bilmiyorlard?."Geminin penceresinden d??ar? bakt?m ve tüm nüfusun k?y?da topland???n? gördüm. Ve o zaman siyah bir adam gördüklerinde nas?l tepki vereceklerini merak ettim, çünkü gemideki di?er herkes beyazd?."Tété-Michel, gemiden indi?inde neredeyse bir aktör gibi kendini haz?rlamak zorunda kald???n? söylüyor. Ve sonra Grönland'a ilk ad?m?n? att?."Beni gördü?ü anda herkes konu?may? b?rakt?." Birkaç saniyelik sessizli?in ard?ndan Tété-Michel ?a?k?n kalabal??a yakla?maya ba?lad?. Baz? çocuklar?n a?lad???n? ve yerel dilde kendisinden lakaplarla bahsettiklerini fark etti."Yava?ça onlara yakla?t???mda kalabal?k bana yol vermek için ayr?ld?. Çocuklar?n bana Tornasuk veya Qivittoq dediklerini duydum. Bunlar efsanelerindeki ruhlar?n isimleriydi: Da?larda ya?ayan kara devler."Ancak korku ve merak genellikle el ele gitti?inden, bu "Afrika devine" ilk hayran olanlar da Qaqortoq'un çocuklar?yd?: 1.80 m boyundaki bu adam, 1.60 metreden daha k?sa olan yerlilerin yan?nda durdu?unda devasa bir abanoz heykel gibi görünüyordu. Bu yüzden ona bu lakab? takm??lard?.Tété-Michel, "Limandaki kalabal???n aras?ndan s?yr?ld?ktan sonra, tüm çocuklar beni takip etti ve Qaqortoq polisi arkam?zdan gelmek zorunda kald?. Çocuklar?n beni bunaltaca??ndan endi?e ediyorlard?. Kalaca??m eve kadar bana e?lik ettiler" diye hat?rl?yor. "Ama çocuklar gitmediler, evi çevrelediler ve saatlerce orada kald?lar. Beni pencerede her gördüklerinde, 'Una, una, una!' diye ba??r?yorlard?, yani: 'Bak, bak, bak!''Kendi kültürümle tezatl???n? görebiliyordum'Köylü çocuklar?n kendisini kabulünün köyün tamam?na yay?lmaya ba?lad???n? hat?rl?yor:"Yeti?kinler utangaç ve çekingendi. Bana yakla??yorlard? ancak çocuklar beni kabul ettikten sonra tepkileri daha anlay??l? olmaya ba?lad?. Ne zaman d??ar? ç?ksam, çocuklar beni takip ediyordu. Ad?m? soruyor ve elimi s?kmak istiyorlard?. Arkada?lar?m, asl?nda en iyi arkada?lar?m oldular."Yerel halk?n kendisini her yere davet etmeye ba?lad???n? hat?rl?yor: Bira içmeye veya bölgenin daha geleneksel yemeklerini denemeye davet ediyorlard?."Misafir edildi?in bir evde, ad? Paulina olan ev sahibim, bana ikramda bulunup 'Tikilluarit, yani, ho?geldin dedi. Ard?ndan mattak ad? verilen ve beyaz balina derisinden yap?lan yeme?i ç?kard?. Çi?dir ve sak?z gibi çi?nenir. Fok ya??yla servis edilir. ?lk ba?ta midem için endi?elendim."Tété-Michel, güney Grönland'?n bu ücra kö?esindeki insanlar?n ya?am tarz?n?, Togo'daki ya?am?yla kar??la?t?rmaya ba?lad?."Afrika'da hiyerar?i çok kat?d?r, ancak Grönland'da çok farkl?yd?. Daha önce hiç hayal edemeyece?im bir toplumdu. Kendi kültürümle tezatl???n? görebiliyordum" diye hat?rl?yor ve ekliyor:"Ancak Grönland'da gerçekten sevdi?im ?ey, bana Afrika'y? hat?rlatan animizmiydi. Her nesnenin bir ruhu oldu?una inan?yorlar: Foklar, balinalar, yabani ren geyikleri... tüm hayvanlar?n t?pk? insanlar gibi bir ruhu var. Bu, Togo'daki inançlar?m?z? yans?t?yor."'K???n, tüm Arktik sizin eviniz, krall???n?z oluyor'Qaqortoq'ta birkaç ay geçirdikten sonra, oradaki deneyimin Danimarka'dakine çok benzedi?ini fark etti. Buzda husky k?za??yla gezme ve fok avlama hayallerinin pe?inden gitmek için kuzeye do?ru yolculu?una devam etmesi gerekiyordu."K??? çok küçük bir köyde geçirdim: 29 ev, 170 ki?i ve 600 köpek" diye hat?rl?yor. K?zak sürmeyi de orada ö?rendi.Tété-Michel, "Köpekli k?zak, yerden sadece 20 santimetre yükseklikte oldukça alçak bir araç. Üzerine oturdu?unuzda, buz o kadar yak?n gelir ki dü?ecekmi? gibi hissedersiniz. Ancak köpekler çekmeye ba?lad???nda, garip bir hisse dönü?ür çünkü o kadar alçakta hareket etti?inizi fark edemezsiniz.""Önünüzdeki husky'leri izlersiniz, yüzünüze kar ve buz rüzgarlar? çarpar. Her be? dakikada bir durup k?zakla birlikte ko?up ?s?nman?z ve sonra tekrar binmeniz gerekir. Anora??n?z? aç?p vücudunuzun s?cakl???n? yüzünüzde hissedersiniz. Harika bir duygu.""K?zakta uzan?p gökyüzüne bakt???n?zda kendi kalp at??lar?n?z? duyabilirsiniz. Çok sessiz, güm, güm, güm diye ses ç?kar?yor. Kalbinizin tüm evrenin kalbi gibi att???n? hissediyorsunuz. Dünyada daha neye ihtiyac?n?z var ki?" diyor.Bunlara ek olarak oras?, so?ukla ba? etmeyi ö?rendi?i yerdi. "Avlanmay? ö?rendim. Bazen saatlerce ayn? yerde durman?z gerekir. Buzda fok avlad???n?zda, fokun hava almak için yüzeye ç?kmas?n? beklemeniz gerekir. Çok sab?r gerektirir, sadece bir buz blo?unun üzerinde oturman?z gerekir.""-30°C'de ac? çekerken bile mutluydum. Özgürlü?ümü kazand???m? hissettim. Bu mutluluk, so?u?u daha katlan?labilir k?ld?. Ev sahiplerimi her gün izledim ve tüm bu hareketler beni s?cak tuttu."Tété-Michel, dü?ünülenin aksine, k?? da dahil olmak üzere Grönland'?n zor yanlar?n? takdir etmeye ba?lad?."Yaz?n buzda?lar?na vuran güne?e, k???n da ayn? buzda?lar?na vuran ay ?????na hayrand?m. Geceyi tercih etmeye ba?lad?m. "Deniz dondu?unda, ?nuitler ülkelerinin krallar? oluyorlar. Köpek k?zaklar?yla istedikleri her yere gidebiliyorlar. Yaz?n, e?er bir tekneniz yoksa, seyahat edemezsiniz. Ama k???n, tüm Arktik sizin eviniz, krall???n?z oluyor."Afrika'ya dönü?Tété-Michel, yolculu?u s?ras?nda Afrika'ya geri dönmeyi hiç dü?ünmedi?ini itiraf ediyor. Ancak, buradaki kültürler ve genel olarak dünya hakk?nda daha fazla ?ey ö?rendikçe, Afrika akl?na gelmeye ba?lad?."Halk?m, bu dünya, hiç kimsenin görmedi?i kuzey ???klar?, ailemden hiç kimsenin üzerinde yürümedi?i deniz buzu, gün ?????n?n ya da gecenin olmad??? aylar hakk?nda ne söylerdi?" "Birdenbire geri dönmem gerekti?ini hissettim. Bu yüzden Grönland'? terk ettim ve eve geri döndüm" diye hat?rl?yor. Y?lanlara tap?nma kaderinden kaçmak için Togo'yu terk eden 16 ya??ndaki çocuk, ülkesine 28 ya??nda bir adam olarak, sevdikleriyle payla?aca?? bir dünya dolusu hikayeyle geri dönecekti. Bunlardan biri de kar?n ya????yd?."Büyükbabama kar? anlatmak için, 'Sevgili büyükbaba, gökyüzündeki tüm beyaz ku?lar aniden tüylerini dökselerdi, hayal et' dedim.""Büyükbabam ertesi gün, rüyas?nda güne?i kapatacak kadar büyük kar tanelerini gördü?ünü söyleyerek tüm aileyi güldürdü. Amcalar?mdan biri ona, 'Peki tüylerini döken ku?lara ne oldu? Kanatlar? olmadan nas?l uçabildiler?' diye sordu'""Toplulu?umuzda ilk kez karla ilgili sohbet ediliyordu."Tété-Michel, deneyimleri sayesinde büyüklerinin sayg?s?n? kazand?."Geri döndü?ümde büyükbabam, babam, amcalar?m ve teyzelerim beni dinliyordu. Beni büyütmü?lerdi ama Grönland beni bir adam yapm??t?. Bir tür bilge adam oldum, herkesin dinledi?i biriydim."Tété-Michel, geri döndükten bir y?l sonra deneyimlerini k?tan?n geri kalan?yla payla?maya karar verdi ve Afrika turuna ç?kt?. ?nsanlara donmu? Grönland cennetinde gördüklerini anlatacakt?.Daha sonra Fransa'ya ta??nd? ve onu ?öhrete kavu?turan "Grönland'da Bir Afrikal?" adl? kitab?n? yay?mlad?.Bugüne ili?kin, "Hiç üniversiteye gitmedim ama üniversiteler beni konu?malar yapmaya davet ediyor. Antropologlardan e-postalar ve etnologlardan mektuplar al?yorum. Kitab?m onlar için bir model haline geldi" diyor ve ekliyor:"Afrika ve Grönland aras?nda bir köprü kurdum. Her gün Grönland'dan bahsediyorum, sanki oradan hiç ayr?lmam???m gibi."* BBC Outlook radyo program?nda yay?mland?, BBC Mundo taraf?ndan uyarland?.