Suriye'de ?slamc? militan �rg�t Heyet Tahrir e? ?am'?n �nc�l�?�ndeki muhalif g��lerin Halep ve �evresini ele ge�irmesinden sonra, �at??malar g�neydeki Hama Vilayetine kayd?. Muhalifler, Per?embe g�n� Hama kentine girdiklerini duyurdu. Suriye ordusu da kentte konu?lu birliklerin ?ehrin d???nda "yeniden konu?land?r?ld???n? ve mevzilendirildi?ini" a�?klad?. Peki, Hama'n?n hem antik hem modern tarihte ve hem de g�n�m�zde �nemi ne?Hama'n?n su de?irmenleri kentin sembol� ve k�lt�rel miras?. De?irmenler, nehirden su �ekip, k?y?daki meyve bah�elerinin sulanmas?nda kullan?l?yor. Hama "Su De?irmenlerinin Anas?" lakab?n? da buradan al?yor. Hatta baz? de?irmenler bug�n bile hala �al???yor.Kent, Hama Vilayeti'nin merkezi, �evredeki baz? k?rsal kesimler ve kasabalar da bu vilayete ba?l?. Hama'n?n tarihi ?nsan yerle?imlerinin Ta? Devrine kadar uzand??? Hama, antik bir ?ehir. M.� 11. y�zy?lda Aramiler taraf?ndan y�netiliyordu ve o zamanki ad? "Hamath" idi. M.�. y�zy?lda Asurlar taraf?ndan ele ge�irildi ve daha sonra Persler, Makedonyal?lar ve Yunan krallar?ndan olu?an ve M.� 2. y�zy?lda kente "Epifanya" ad?n? veren Seluokos hanedan?nca y�netildi. Brittanica Ansiklopesine g�re Bizans d�neminde kente yeniden orijinal ad?na daha yak?n olan "Emath" deniliyordu. Kent M.� 7. y�zy?lda M�sl�manlar?n eline ge�ti. Daha sonra 1108'de Ha�l?lar taraf?ndan al?nd? ve M�sl�manlar 1115'te kontrol� yeniden ele ald?. Kent 1175'teki bir depremle y?k?ld?. 1188'de Selahaddin Eyyubi taraf?ndan al?nd?, 1300'de Meml�klere, 12. y�zy?l?n ba?lar?nda da Osmanl?lara ge�ti. Frans?z g��lerinin ?kinci D�nya Sava??'ndan sonra �ekilip, Suriye'nin ba??ms?zl???n? kazanmas?yla bu �lkenin bir par�as? oldu. Hama Katliam? Suriye h�k�metinin "8 Mart Devrimi" ad?n? verdi?i 1963'teki askeri darbeden sonra Baas Partisi iktidara geldi. Baas y�netiminin ilk g�nlerinden itibaren Hama, partinin politikalar?na muhalefetin odak noktas? oldu. Kentin muhafazak�r yap?s? ve M�sl�man Karde?ler'in faaliyetleri bunda b�y�k bir rol oynad?. Kentekki isyan?n ilk i?aretleri 1964'e kadar gidiyor. ?nsan Haklar? ?zleme �rg�t�'n�n raporuna g�re M�sl�man Karde?ler'in ba??n? �ekti?i sokak protestolar?, 100 dolay?nda ki?inin �l�m�yle sonu�land?. Protestolar ve isyan hareketleri, Suriye'nin �e?itli kent ve kasabalar?na yay?lan daha geni? kapsaml? ba?kald?r?yla 1970'lerde Hama sokaklar?na geri d�nd�. Bu y?llarda Haf?z Esad y�netimi ba?l?yordu. Suriye'nin 1976'da L�bnan i� sava??na m�dahalesinden sonra, 70'lerin ikinci yar?s?nda ba?kald?r? yo?unla?t?. Silahl? �at??malara, bombalamalara, ?iddete, suikastlara sahne olan ba?kald?r?yla, Hama'ya ordu birlikleri konu?land?r?ld?. ?nsan Haklar? ?zleme �rg�t�'n�n raporuna g�re, Hama o d�nemin en �nemli muhalefet merkezlerinden biriydi. Bu muhalefet bazen silahl? ve ?iddet dolu bir hale geliyordu. Nisan 1981'de "?slamc? militanlar" Hama'n?n d???ndaki bir k�yde bulunan askeri kontrol noktas?na sald?r?ld?. Kente �zel kuvvetler yolland?, soka?a �?kma yasa?? getirildi, evler arand? ve sokaklarda yarg?s?z infazlar yap?ld?. ?nsan Haklar? ?zleme �rg�t�'ne g�re �� g�n i�inde 350'den fazla ki?i �ld�r�ld�. ?ubat 1982'deyse, tarihe "Hama Katliam?" olarak ge�en olaylar ya?and?. ?nsan Haklar? ?zleme �rg�t�ne g�re, Suriye h�k�meti Hama'daki silahl? muhalefete son verme karar?n? 1982 ba?lar?nda ald?. Suriye ?nsan Haklar? A?? kurulu?unun raporunda da ayn? bilgiler yer al?yor ve Suriye Ordusu ve g�venlik birimlerinin Ocak 1982'de kentte bir t�r ku?atma ba?latt??? belirtiliyor. 2 ?ubat 1982'de g�venlik g��leri ve ordu birlikleri takip, arama ve silahlara el koymak i�in kente girdi. Bu birimlerden biri, kent merkezindeki eski ?ehir k?sm?nda bulunan bir ara sokakta silahl? sald?rganlarca bask?na u?rat?ld?. Sald?rganlar sonra eski ?ehir k?sm?nda mevzi ald?lar. Camilerin minarelerinden seferberlik, ordu ve polis g��lerinin kentten �?kar?lmas? �a?r?lar? yap?ld?. Suriye h�k�meti bunun �zerine �e?itli ordu birliklerini harekete ge�irdi. Bunlardan birinin komutan? Haf?z Esad'?n k���k karde?i Rifat Esad idi ve Hama'ya 27 g�n s�recek bir sald?r? ba?latt?. Uluslararas? Af �rg�t�'n�n raporuna g�re Hama'n?n eski ?ehir k?sm?, tanklar?n ve ordu birliklerinin girebilmesi i�in havadan ve karadan bombaland?. �at??malar?n ilk g�nlerinde kentin baz? kesimleri tamamen y?k?ld?. Birka� g�n daha s�ren top ate?i ve �at??malar?n ard?ndan Suriye Savunma Bakan? Hama'daki isyan?n sona erdi?ini duyurdu. Ancak Uluslararas? Af �rg�t�ne g�re kent hala "ku?atma alt?ndayd?". Bunu, iki hafta s�ren ev aramalar? ve kitlesel tutuklamalar izledi. ?nsan Haklar? ?zleme �rg�t�'n�n raporuna g�re kent "a??r bir toplu cezaland?rmaya" maruz b?rak?ld? ve g�venlik g��leri �e?itli noktalarda kitlesel infazlarda bulundu. "Silahl? direni?in" askeri operasyonlar?n ba?lamas?ndan 10 g�n sonra sona ermesine kar??n, binalar?n bombalanmas? ve meskun mahallerin y?k?lmas? devam etti. Kurulu?a g�re, askeri sald?r? kentin ��te birinden fazlas?n? y?kt?. Onbinlerce ki?i Hama'dan ka�t?, binlerce ki?i tutukland?. �len ve yaralanan say?s? konusundaki tahminler ise de?i?iyor. ?nsan Haklar? ?zleme �rg�t�, kurban say?s?n?n 5 ila 10 bin aras?nda oldu?unu tahmin ediyor. Uluslararas? Af �rg�t� her iki taraftaki �l� say?s?n? 25 bin olarak a�?kl?yor. Suriye ?nsan Haklar? A??'na g�reyse �l� say?s? tahmini 40 bin dolay?nda. Bu say?ya �len militanlar ve askerler dahil de?il. Hama ve Suriye Sava?? 2011'de Suriye ?� Sava??'n?n ilk g�nlerinde Hama'da Suriye lideri Be?ar Esad'?n y�netimine kar?? baz? g�steriler yap?ld?. G�steriler bast?r?ld?, �nemli noktalara ve meydanlara g�venlik kordonlar? kuruldu. Kentte belki de en kaydade?er olay 3 Haziran 2011'de, g�venlik g��lerinin h�k�met kar??t? protestoculara ate? a�?p, muhalif hak �rg�tleri ve g�rg� tan?klar?na g�re 70'ten fazla ki?iyi �ld�rmesiyle ya?and?. Hama, sava??n ilk y?l?nda �lke genelinde g�r�len muhalif g�steriler dalgas?n?n bir par�as? olsa da, kentte daha sonra Halep'te oldu?u gibi yo?un bir silahl? �at??ma ya?anmad?. D�nya Bankas?'n?n 2017'deki tahminlerine g�re kentin meskun altyap?s?n?n % 6's? zarar g�rd�. Bu, di?er kentlere g�re �ok daha az bir orand?. Hama Vilayeti Hama kentinin merkezi oldu?u Hama Vilayeti'nin k?rsal kesimlerinde ise durum biraz farkl?yd?. Bu b�lgeler sava? y?llar?nda �at??malara sahne oldu, �zellikle kuzey ve bat? taraflar?. Vilayetin do?usunun baz? yerleri 2016'da I??D'in kontrol�ndeydi, ancak �o?unlu?u sava??n b�y�k k?sm?nda Suriye h�k�meti g��lerinin elindeydi. Hama Vilayeti, Suriye'nin orta bat?s?nda geni? ve farkl? halklar?n ya?ad??? bir yer. Vilayetin s?n?rlar?, Suriye k?y?s?ndaki da?lar?n bir k?sm?n? i�ine al?yor ve kuzeyde Asi Nehrine paralel uzan?p, Ghap D�zl�?�'n�n �o?u yerini kaps?yor . Hama Vilayeti'nin y�z�l��m� 10,2 bin kilometre kare. Yani L�bnan'?n y�z�l��m�nden �ok az daha k���k. Kuzeyde ?dlib ve Halep, kuzeydo?uda Rakka, do?u ve g�neydo?uda Humus ve bat?da Lazkiye ve Tartus ile kom?u. Vilayetin sava?tan �nce, 2010 y?l?ndaki n�fusu Suriye Merkezi ?statistik B�rosu'nun tahminlerine g�re 1,6 milyon ki?iydi. Ancak BM Kalk?nma Program?'n?n (UNDP) 2021'deki tahminlerine bu say? 2,5 milyon ki?iye y�kseldi. S�nni �o?unlu?a ek olarak vilayette Aleviler, ?smaililer, Hristiyanlar ve ?iiler gibi di?er dini gruplar da ya??yor. Kral Faysal Ara?t?rma ve ?slami �al??malar Kerkezi'nin ara?t?rmas?na g�re 2016'n?n sonu itibar?yla vilayetin n�fusunun % 61'i S�nnilerden, % 19'u Alevilerden, % 12'si ?smaililerden, %2'si H?ristiyanlardan, % 1'i de ?iilerden olu?uyordu. Aleviler Hama Vilayeti'nin bat? b�lgelerinde, ?smaililer do?udaki Salamiye ve bat?daki Masyaf'ta yo?unla??rken, H?ristiyanlar Hama kenti ve vilayetin kuzeybat?s?ndaki Muharda ve Sukaylabiye ile Hama kentinin g�neyindeki Kafr Bahm'da yo?un. Vilayet idari olarak da be? b�lgeye ayr?l?yor ve Salamiye, Masyaf, Taybat el ?mam, Muharda, Sukaylabiye, Suran ve Halfaya gibi b�y�k kent ve kasabalardan olu?uyor.