Kontrol alt?na al?namayan yang?nlar Los Angeles'?n baz? kesimlerinde hala devam ederken, arkalar?nda tam bir y?k?m b?rak?yor. Geni? bir alan? kül eden alevler on binlerce ki?inin tahliye edilmesine neden oldu. En az 24 ki?inin ölümüne yol açan yang?ndan yüz binlerce yap? da yok oldu. Tüm çabalara kar??n, büyük yang?nlar hala kontrol alt?na al?namad?. California eyaleti yetkililerine göre bölge genelinde en az üç büyük yang?n sürüyor. ?lk ba?layan ve hala en büyük olan Palisades yang?n?, büyük bölgeleri tahrip ederken, bunlara Mel Gibson ve Paris Hilton gibi ünlülerin evlerinin bulundu?u kalburüstü Pacific Palisades mahallesi de dahil. Yang?nlar?n sebebi inceleniyor. Per?embe günü Kenetth yang?n? ad? verilen yeni bir yang?n daha ba?lad?. Bu yang?nla ilgili olarak bir ki?i kundak ?üphesiyle gözalt?na al?nd?. Kentin büyük bölümü elektrik kesintileri nedeniyle karanl??a gömülürken, kaçmak isteyenler nedeniyle yollarda trafik t?kand?. Okullar ve üniversiteler de kapanmak zorunda kald?. Hafta sonu hafifleyen rüzgarlar?n yeniden h?z kazan?p saatte 110 kilometre h?za ula?aca?? belirtilirken, alevlerin daha da geni? bir alana yay?lmas?ndan korkuluyor. ?u ana dek Palisades yang?n? yüzde 13, Eaton yang?n? yüzde 27 ve Hurst yang?n? da yüzde 89 oran?nda kontrol alt?na al?nm??t?. Peki, Los Angeles'taki bu yang?nlar neden bu kadar yo?un ve nas?l bu kadar çabuk yay?ld?? 1. H?zla büyüyen bitki örtüsünün yang?na yak?t olmas? Uzmanlar, El Nino hava olay? nedeniyle 2024'te dü?en yo?un ya????n, k?? aylar?ndaki yang?n riskini art?rd???n? söylüyor. Edinburgh Üniversitesi'nden yang?n bilimi ara?t?rmac?s? Rorry Hadden ?öyle aç?kl?yor; "Yang?ndan önce dü?en ya???, bitki örtüsünün önemli ?ekilde büyümesine yol açabiliyor. Daha sonra bu yang?n için potansiyel bir yak?t olabiliyor. Sonra da daha kuru hava dönemine geçiliyor, bu bitki örtüsü çok çok h?zl? kuruyabiliyor ve daha fazlas? da var. Yani yang?n için daha da fazla yak?t."?ngiltere Ekoloji ve Hidroloji Merkezi'nden orma yang?n? uzman? Maria Lucia Ferreria Barbosa da 2024'teki ya???l? havan?n ard?ndan, kuru dönemin gelmesinin "orman yang?nlar?n?n yay?lmas? için mükemmel ko?ullar?" yaratt???n? söylüyor. Bu çok ya???l? havadan kuru havaya geçi? hidroiklim kamç?s? diye biliniyor. Son dönemde yap?lan bir ara?t?rmaya göre küresel ölçekte bu durumun ortaya ç?kmas? riski, 20. yüzy?l?n ortalar?ndan bu yana önemli ölçüde yükseldi. 2. Santa Ana 'saç kurutma makinesi' rüzgarlar? Sert esen rüzgarlar Los Angeles'?n bat?s?ndaki alevleri, h?zla hareket eden bir orman yang?n?na dönü?türdü. Yang?n, kuru bitki örtüsüyle yay?ld? ve Santa Monica yak?nlar?ndaki Pacifik Palisades mahallesinin etraf?n? sard?. Bu rüzgarlar genelde s?cak ve kuru esiyor ve bitki örtüsündeki nemi daha da kurutuyor. Hadden "Tüm orman yang?nlar?nda üç ?eyin bir araya gelmesi gerekiyor; bir tür alevlenme, yanacak bir ?ey ve havadan oksijen" diyor. Ancak California çölünden gelen rüzgarlar?n h?z? bu yang?nlar? özellikle yo?un bir hale getirdi. "Santa Ana, Föhn ya da saç kurutma makinesi rüzgarlar?" diye bilinen bu rüzgarlar, orman yang?nlar?n?n davran??lar?n? tahmin edilemez hale getiriyor. Hadden "Bu rüzgarlar çok, çok kuru. Çok çok h?zl? hareket ediyorlar ve dolay?s?yla bir yang?n ba?lad???nda tutunmas?, büyümesi ve h?zla yay?lmas? kolayla??yor" diye aç?kl?yor. Baz? durumlarda bu rüzgarlar elektrik direklerini devirerek, kablolardan ç?kan k?v?lc?mlar?n etraftaki bitki örtüsünü yakmas?yla yang?nlara bile yol açabiliyor. 3. Kor yay?lmas? Hadden'a göre bu rüzgarlar alevleri co?turmakla kalm?yor, orman yang?nlar?ndaki yap? kayb?n?n ba?l?ca nedeni olan kor yay?lmas?na da yol aç?yorlar. Hadden "Alevlerin önüne yollar ve binalar gibi engeller ç?kabiliyor. Fakat bu korlar? hiçbir ?ey durduram?yor ve dola??yorlar" diyor. Rüzgarlar yanan bitki örtüsündeki korlar? sürükleyip, ileriye ta??yabiliyor. Yang?n?n birkaç metre önüne sürüklenip, yeni bitki örtüsüne yay?labiliyorlar ya da birkaç kilometre birden sürüklenip, ba?ka yerlerde yang?nlar? tetikleyebiliyorlar. Rorry Hadden "Bu korlar?n onlarca kilometre dola?t???na dair haberler var. Evlerin etraf?ndaki bo?luklarda ya da süs bahçelerinde dü?üp, evleri yakabiliyorlar" diyor. Bir kor bir evin alev almas?na yol açarsa, itfaiyeciler müdahale edebiliyor. Ancak Hadden "Sorun ?u ki, bu korlarla onlarca ev ayn? anda alev alabiliyor ve sonra her bir yanan ev kendi korunu üretiyor. Yani rüzgarlarla ta??nan bu korlarla bir tür domino etkisi görüyorsunuz" diyor. Korlar, maddi hasara yol açman?n yan? s?ra, önlerine ç?kt?klar? insanlar için de çok tehlikeli olabiliyor. Alex Gellis CBS News'e yapt??? aç?klamada k?z arkada??n?n evi alev ald???nda ya?ad?klar?n? "Bir kor girdab? gibiydi, hiç oksijen yoktu. Kendimi arabama zor att?m" demi?ti. 4. Tepeler ve kanyonlar Lon Angeles kentinin engebeli co?rafyas? da orman yang?nlar?n?n yaratt??? riski büyütüyor. Hadden "Alevler tepe yukar? a??r? çabuk yay?l?r. Kanyonlar, vadiler, bu tür ?eyler a??r? zorlu yang?n davran??lar?na yol açar. Birilerinin bu alevlerle mücadele etmesi çok zor ve belki de imkans?z" diyor. Topografya, tahliyeyi de zorla?t?r?yor. Eski Los Angeles Belediye Meclisi Üyesi New York Times'a yapt??? aç?klamada, Palisades bölgesinde tepe yamaçlar?ndaki dar yollar?n bölgeden kaçmak isteyenlerin önünde ek bir zorluk oldu?unu vurgulad?. 5. ?klim de?i?ikli?i Uzmanlar, iklim de?i?ikli?inin bu tür yang?nlar ç?kma ihtimalini art?rd???n? söylüyor. Hadden "Mesele sadece daha s?cak ya da kuru hava de?il. Mesele a??r? ya???l?, rüzgarl?, s?cak ve kuru ko?ullarla ayn? anda ba?a ç?kmak durumunda kal?nmas?" diyor. ABD hükümetinin ara?t?rmas? bu de?i?ikliklerin, orman yang?nlar? riskini ve yo?unlu?unu art?rd???na i?aret ediyor. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi "?klim de?i?ikli?i, artan s?cakl?k ve kurak atmosfer, ABD'nin bat?s?ndaki orman yang?n? riskinin ve boyutunun artmas?nda önemli bir rol oynad?" dedi. Çok s?cak geçen bir yaz?n ve son aylarda ya?mur dü?memesi nedeniyle California eyaleti özellikle tehdit alt?nda. Eyaletin güneyindeki yang?n mevsiminin genelde May?s-Ekim aras? oldu?u dü?ünülürdü, ancak eyaletin Valisi Gavin Newsom art?k belirli aylar?n söz konusu olmad???n? söyledi ve "Art?k yang?n mevsimi yok, yang?n y?l? var" dedi.