BBC Rusça'n?n ara?t?rmas?na göre Rus mahkemelerinde rekor say?da birliklerinden firar eden ya da izinlerinden dönmeyen asker vakas? görülüyor. Birçok asker kaça??, yak?nlar?n?n yan?na s???n?yor ve onlar da soru?turma geçirme riski ta??yor. 23 Mart 2023 sabah?, Rusya'n?n güneyindeki Stavrapol bölgesinde yer alan bir köyde, Dimitri Seliginenko adl? genç bir adam, faturalar?n? ödeyebilmesi için k?z arkada??n? motorsikletiyle belediye binas?na b?rakt?. Alt? ay önce Rus lideri Vladimir Putin'in askeri seferberlik ilan etmesiyle Ukrayna'da sava?mas? için ça?r?lm??t? ve Mart'ta cepheye geri dönmü? olmas? gerekiyordu. Ancak 10 günlük hastal?k izninden dönmedi ve ?u anda Rusya'n?n arananlar listesinde. Köyden geçerken, okulu bitirdikten sonra polis olan eski s?n?f arkada?? Andrey Sover?ennov taraf?ndan görüldü. Sover?ennov askeri polise ihbarda bulundu vei k?sa süre sonra, üç ki?i k?z arkada??n? bekleyen Seliginenko'yu tutuklamaya çal???yordu. Seliginenko, annesine ve üvey babas?na haber vermeyi ba?ard? ve onlar da müdahale etmek için arabayla köye geldiler. Bundan sonra neler ya?and???na dair iki farkl? anlat?m var. Resmi polis anlat?m?na göre Seliginenko'nun üvey babas? Aleksandr Graçov, Sover?ennov'un kelepçelerini kapt? ve "Onun yerine beni tutuklay?n" diye ba??rd?. Daha sonra da Sover?ennov'u yere yat?r?p, dövmeye ba?lad?. Ailenin versiyonuna göre, üvey o?lunun tutuklama emrini talep etmesinin ard?ndan yere itilen ve dövülen Aleksandr Graçov olmu?tu. Her ikisi de hastaneye kald?r?ld? ve Graçov'a daha sonra polise sald?r? suçlamas? yöneltildi. Bu arada Selginenko ise, anne ve babas?n?n arabas?na atlay?p, kaçm??t?. Olay, köylülerin kurdu?u sosyal medya sohbet grubunda ate?li bir tart??ma ba?latt?. Seliginenko'nun ailesi, çocuklar?n?n zaten askere al?nmamas? gerekti?ini savundu. Aile, askere al?nmadan önce uygun olup olmad???na dair düzgün bir t?bbi muayeneden geçirilmedi?ini, koronavirüs kapm?? olmas?na kar??n cepheye gönderildi?ini söylüyor. Ocak 2023'te Seliginenko don ?s?rmas? olmu?tu ve izin verildi. ?ki gün sonra eve döndü ve midesinden ameliyat oldu. Aile Dimitri'nin askerli?e uygun olmad???n?n aç?k ?ekilde görüldü?ünü ve askeri t?p komisyonu taraf?ndan incelenmi? olmas? gerekti?ini belirtiyor. Ancak sohbet grubunda herkes anlatt?klar?na sempati duymuyordu ve aile buna kar??l?k kom?ular?ndan duygusal bir istekte bulundu. “Burada, köyümüzde rahat içinde ya??yorsunuz. Peki hanginiz bizimle, Pyatigorsk, Budyonnovsk ya da Rostov'daki hastanelerde kaç yaral? askerin yatt???n? görmek için bizimle geleceksiniz? Ba?kalar?n? yarg?lamadan önce kendinizi zaten bu kadar çok ac? çekmi? anne ve o?lunun yerine koyun. Kocalar?n?z ve o?ullar?n?z yan?n?zda. Ayn? ?eyin sizin de ba??n?za gelmemesi için dua etmeye ba?lasan?z iyi olur."Mart 2024'te Aleksandr Graçov polise sald?r?dan suçlu bulundu ve 150 bin ruble (1500 ABD Dolar?) ödemeye mahkum edildi. Dmitri Seliginenko ise birli?ine dönmedi ve nerede oldu?u bilinmiyor. Olaya kar??an hiç kimse BBC'yle konu?mak istemedi. ‘Bütün erkeklerimizi ald?lar' Stavrapol bölgesinden yüzlerce kilometre uzakl?kta, Rusya'n?n öte yan?ndaki Buryat Cumhuriyeti'nde iki vaka daha mahkemenin önüne geldi. San?k sandalyesinde birli?inden firar eden asker Vitali Petrov ve polisin damad?n? tutuklamas?na engel olmaya çal??an kay?nvalidesi Lidia Tsaregorodtseva vard?. BBC, mahkeme belgelerinden ve güvenlikleri nedeniyle adlar?n? aç?klamad???m?z davay? bilen ki?ilerin anlat?mlar?ndan neler ya?and???n? bir araya getirdi. ?aldaray köyünden, 33 ya??ndaki iki çocuk babas? Vitali Petrov, 2022'de Ukrayna'da sava?mas? için cepheye ça??r?ld?. Bölge, ülkenin en yoksul yerlerinden. BBC'nin ara?t?rmas? ve ba??ms?z Rus yay?nc? Mediazona'ya göre 2022 sonbahar?nda ülkenin en büyük seferberlik ve can kayb? oranlar?ndan birine sahipti. Birkaç ay öncesinde y?l birli?ini izinsiz terk eden ve zorla geri götürülen Petrov, Haziran 2023'te kald??? askeri hastaneden firar etti. Kay?nvalidesi, Petrov'un askerlik yapmaya elveri?li olmad???n?, ba? a?r?lar? çekti?ini ve ayn? zamanda birli?inde ?iddete ve zorbal??a mazur kald???n? anlatt?. Askeri savc?lar ise, Petrov'un cepheye gönderilmeten kaçt???n? iddia etti. Petrov 2023'ün yaz ve sonbahar aylar?nda kay?nvaledisinin evinde sakland?. Günlerinin büyük k?sm?n? yak?nda ormanda çam f?st???, mantar ve meyve toplayarak geçiriyor, eve geceleri uyumaya geliyordu. Firari askerlerin ülkeden kaçmalar?na yard?mc? olan Run to the Forest (Ormana Kaç) adl? sivil toplum kurulu?undan aktivist Grigori Sverdlin, firar askerlerin % 30 kadar?n?n Rusya içinde kald???n?, gerisinin de ülke d???na kaçt???n? tahmin ediyor. Mediazona'ya göre Rus mahkemelerinde firari ve birliklerini izinsiz terk etme suçlamalar?n?n bulundu?u 13 binden fazla dava oldu?unu belirtiyor. Aral?k 2023'te, silahl? polisler Petrov'u tutuklamak için kap?ya dayand?. Sonras?nda neler ya?and???na dair yine farkl? anlat?mlar var. Tsaregorodtseva polisin kap?y? k?r?p, eve dald???n?, evi ararken ve zemindeki dö?emeyi baltalarla k?rarken, kendisini ve deh?ete kap?lm?? iki küçük k?z torununu itip kakt?klar?n? anlatt?. Tsaregorodtseva ayr?ca, polisin kimlik ya da tutuklama emri göstermedi?ini belirtti. Mahkeme belgelerine göre polis bu suçlamay? reddetti ve evi aramad?klar?n? ve e?yalara dokunmad?klar?n? savundu. Hem ailenin hem de polisin anlat?m?na göre Petrov kilerde sakland??? yerden ç?kt? ve k?zlar? ona do?ru ko?tu. Mahkeme belgelerinde, polis ve aile Petrov tutuklan?rken ya?anan arbededen birbirlerini sorumlu tuttu?u belirtildi. Küçük k?zlar?na göre babalar? evden sürüklenerek ç?kart?ld? ve polis taraf?ndan dövüldü. Arbede s?ras?nda kaynar suyla yanan bir polis yetkilisi de hastaneye kald?r?ld?. Hem Petrov hem de Tsaregorodtseva yarg?land?. Petrov izinsiz birli?ini terk etmekten alt? y?l hapis cezas? ald?. Kay?nvalidesi de iki y?l hapse çarpt?r?l?rken, arbedede yaralanan polise 100 bin ruble tazminat ödemesine hükmedildi. Davaya yak?n bir kaynak, BBC'ye yapt??? aç?klamada Vitali Petrov'un e?inin, kocas?n?n cephede de?il de, hapiste kalmas?ndan memnun oldu?unu belirtti. BBC'nin kayna?? ayr?ca, sava??n k?rsal kesimdekilerin ya?am?na dar be vurdu?unu anlatt?. "Köylerdeki tüm erkekler bizlerden al?nd?. A??r i?leri görecek, hayvanlara bakacak, k?? haz?rl?klar? yapacak kimse kalmad?. Birinin çocu?u hasta, öbürü korkudan ölecek halde. Köylerde olmayacak duaya amin diyen sadece kad?nlar kald?."Söz konusu kaynak ayr?ca, erkeklerin isteseler de istemeseler de sava?a gitmek ya da ailelerini tek ba??na mücadele etmeye b?rakmak aras?nda "imkans?z bir seçim" yapmak zorunda kald?klar?n? hissettiklerini anlatt?. Firara yedi y?l hapis cezas? BBC'nin gördü?ü bir di?er vakada ise sab?kal? bir asker söz konusu. Rusya-Mo?olistan s?n?r?ndaki bir köyden Roman Yevdokimov, Ocak 2023'te birli?inden firar etme suçlamas?ndan yedi y?l hapis cezas? ald?. H?rs?zl?ktan iki sab?kas? olan 34 ya??ndaki Yevdokimov, Putin'in ülke genelindeki seferberli?i s?ras?nda, Ekim 2022'de silah alt?na al?nd?. Yevdokimov birli?inde sadece bir ay geçirdikten sonra firar edip, evine geri döndü. Ormanda saklanarak ya?ad? ve aile üyeleri taraf?ndan kay?nvalidesinin evinin kilerinde tutuldu. Ta ki, yakalan?p, hapse gönderilene kadar. Ancak hüküm giymi? bir suçlu olarak Yevdokimov'a, hapiste yatmak yerine, gidip Ukrayna'da sava?ma seçene?i sunuldu. Ani sald?r? timinde alt? ay geçirdi ve o zamanki kurallara göre serbest b?rak?ld? ve Nisan 2024'te yeniden evine döndü. Ailesi, cephedeki alt? ay?n ard?ndan travma geçirdi?ini ve eski ya?am?na geri dönemedi?ini söylüyor. ?u anda zaman?n?n ço?unu, daha önce inzibatlardan sakland??? ormanda geçiriyor. Hapishaneden al?nan bir ani sald?r? timi üyesi oldu?u için, firardan ald??? yedi y?l hapis cezas? resmen affedildi, ancak cephede sava?t???n? ve görev s?ras?nda yaraland???n? gösteren belgeleri yok. Hapishanelerden al?nan çok say?da sava? gazisi, Rusya Savunma Bakanl???'ndan durumlar?n?n tan?nmas?n? istiyor. Ancak Yevdokimov için, en yak?n seferberlik merkezine yap?lacak dört saatlik yolculuk kald?rabilece?inden fazla. K?zkarde?i BBC'ye "Onu görmeye gitti?imde biraz içmi?ti ve 'Belki de sözle?meli asker olmal?y?m' demi?ti" diye konu?tu. "Gitmesine izin vermeyece?im ve beni geride b?rakmaktan korkuyor çünkü onun için ne kadar çok kayg?land???m? biliyor. Ama yine oradaki yolda?lar?na geri dönmek istiyor. Çünkü baz?lar? ölüyor ve onlardan endi?eli."Bu vakalar, mahkemelere ta??nanlar?n çok küçük bir k?sm?. 2024'teki resmi kay?tlara göre her ay 800 dolay?nda asker izinsiz birli?i terk, emre itaatsizlik ve birliklerinden firar etmekten hüküm giyiyor. Mediazona'ya göre bu say? geçen y?l?n iki, sava?tan öncekinin de 10 kat?ndan fazla. Firari askerlere yard?m eden aile üyelerinden kaç ki?inin hüküm giydi?i konusunda ise resmi bir istatistik yok. Katk?da bulunan; Olga IvshinaEditör: Olga Shamina?llustrasyonlar: BBC Rusça Görsel Gazetecilik Ekibi