Suriye'de Heyet Tahrir e? ?am'?n (HT?) iktidar? ele geçirmesi, Do?u Akdeniz'deki güç dengelerini de?i?tirme potansiyeli ta??yor.Bölgede hiçbir ülkenin tan?mad??? K?br?s'?n kuzeyindeki Türk yönetimi d???nda bir müttefike sahip olmayan Türkiye'nin bu de?i?imin kazananlar?ndan olabilece?i yorumlar? yap?l?yor.Be?ar Esad'?n ülkeyi terk etmesinden sonra ?am'a giden ilk d??i?leri bakan?, Türkiye'den Hakan Fidan oldu.Cumhurba?kan? Recep Tayyip Erdo?an ise ziyaretlerin artaca??n? söyledi ve "Suriye'nin karde?i olarak yeni süreci en iyi okuyan ülke konumunday?z" dedi.Peki bunun, pek çok devletin çeki?mesine sahne olan, Libya'dan Ege'ye kadar deniz s?n?r? anla?mazl?klar?n?n bulundu?u Do?u Akdeniz'de ne gibi sonuçlar? olabilir?BBC Türkçe'nin konu?tu?u uzmanlara göre hem Suriye'deki de?i?im hem de ABD'de Trump'?n yeni dönemi Türkiye için çe?itli f?rsatlar sunuyor. Fakat yeni Suriye yönetimiyle Do?u Akdeniz'deki deniz s?n?rlar?n?, son dönemde Türk medyas?nda s?kl?kla payla??lan Mavi Vatan haritas?na göre belirleyecek bir anla?ma mümkün olmayabilir.'Türkiye'nin bölgede yükselen gücü'Kadir Has Üniversitesi Rektör Yard?mc?s? ve Uluslararas? ?li?kiler Ö?retim Üyesi Prof. Mitat Çelikpala, Suriye'de iktidar? ele geçiren grubun Türkiye'ye yak?n duracaklar?n? gösteren i?aretler oldu?unu söylüyor. Öte yandan Suriye'deki iktidar de?i?iminin çok yeni ve h?zl? bir ?ekilde gerçekle?ti?ini hat?rlatarak "Suriye'de istikrar tesis edilemezse, bence yeniden bölgesel aktörlere ve küresel aktörlere ihtiyaç duyulacakt?r" diyor ve ekliyor:"O zaman da yeni grupla?malar kar??m?za ç?kacak. Bunu da ?u anda tahmin etmek çok zor gibi geliyor bana."ABD merkezli dü?ünce kurulu?u Atlantic Council'?n Küresel Enerji Merkezi'nden k?demli uzman Brenda Shaffer da Suriye'deki yeni tablonun Do?u Akdeniz ve Orta Do?u'daki güç dengesini dramatik bir ?ekilde de?i?tirdi?ini, bunun "Türkiye'nin bölgede yükselen gücünün bir di?er göstergesi oldu?unu" söylüyor.Türkiye – Suriye deniz yetki alan? anla?mas?Ula?t?rma ve Altyap? Bakan? Abdülkadir Uralo?lu, 24 Aral?k'taki aç?klamas?nda "ilerleyen zamanda" bir deniz yetki anla?mas?n?n "muhtemelen" yap?laca??n? söyledi. Uralo?lu "Do?u Akdeniz'deki ç?karlar?m?z?n korunmas? noktas?nda orada bir vaziyet almam?z kesinlikle söz konusu olacak" dedi. Ancak bakan, Suriye'nin pek çok acil ihtiyac?n?n oldu?unu, deniz yetki anla?mas? imzalaman?n di?er konularla k?yasland???nda acil bir durum olmad???n? da ekledi.Bakan Uralo?lu anla?man?n nas?l olabilece?ine dair bir detay vermese de Mavi Vatan doktrininin mimarlar?ndan müstafi tümamiral ve akademisyen Cihat Yayc?'n?n ba?kan? oldu?u Türk Denizcilik ve Global Stratejiler Merkezi, bu konuda bir harita payla?t?."Suriye ve Türkiye ana karalar? aras?ndaki ili?kiyi K?br?s Adas?'n?n çok ince bir uzant?s? olan Karpaz Burnu'nun kesmemesi gerekti?i" görü?üyle haz?rlanan bu haritaya göre, K?br?s ile Suriye aras?ndaki denizin bir k?sm? da Türkiye'nin münhas?r ekonomik bölgesinde kal?yor.Öneri ne kadar gerçekçi?Bölgedeki di?er ülkelerin de hak iddialar?n? göz önüne al?nca, böylesi bir anla?ma mümkün mü?Ülkelerin deniz s?n?rlar? ve k?ta sahanl???n?n belirlenmesi süreçlerinde dan??manl?k yapm?? olan uluslararas? deniz hukuku uzman?, Hollanda Deniz Hukuku Enstitüsü Direktörü Prof. Alex Oude Elferink, Suriye ile K?br?s aras?nda kalan denizde Türkiye'nin hak iddias?n?n temelsiz olaca??n? söylüyor.BBC Türkçe'ye konu?an Prof. Elferink'e göre "Deniz s?n?rlar? hesaplan?rken baz? adalara baz? durumlarda daha dü?ük a??rl?k verilebilir" fakat K?br?s gibi büyük bir ada için bu mümkün de?il:"Türkiye'nin güçlü argümana sahip oldu?u tek yer, konumu ve boyutu itibar?yla Meis (K?z?lhisar/Kastellorizo) Adas?. O ada, Türkiye'nin deniz yetki alan?nda 12 millik karasular?yla s?n?rland?r?labilir."Fakat K?br?s, Rodos veya Girit için ayn?s?n? söylemek mevcut uluslararas? hukuka uygun de?il."Prof. Elferink, iki devlet aras?nda yap?lan anla?malar?n üçüncü devletler taraf?ndan kabul edilmek zorunda olmad???n? da ekliyor:"Üçüncü bir ülkenin o bölgeye dair hak iddias? varsa, anla?ma imzalayan iki ülkenin o üçüncü ülkeyle de anla?mas? gerekir."Daha önce bu 1960'larda Belçika ve Hollanda'n?n Almanya taraf?ndan hak iddia edilen bir bölge üzerinde anla?ma yapmas? örne?inde ya?anm??t?. Uluslararas? Adalet Divan?, Belçika ve Hollanda'n?n anla?mas?n?n Almanya için ba?lay?c? olmayaca??na karar vermi?ti." 'Zorlu bir senaryo'Prof. Çelikpala da bu haritan?n "zorlu bir senaryo" oldu?unu söylüyor.Suriye'de devrilen Esad yönetiminin di?er ülkelerle iyi bir ili?kisi olmad??? için bu tür anla?malar imzalamad???n? fakat art?k bunlar?n gündeme gelebilece?ini dü?ünüyor. Çelikpala, "Bunlar Türkiye'nin önceliklendirdi?i ve önemsedi?i senaryolar ve söylemler. Libya örne?inde bu bir anlamda çal??t? ve bir anla?ma imzaland?. Ama bölgedeki di?er aktörler bunu kabul etmedi" diyor.Suriye ve Türkiye aras?nda olas? bir anla?ma için haz?rlanan harita hakk?nda ise "Türkiye'de bir kesimin kabullendi?i bir çerçeve bu. Ama örne?in Ankara'daki D??i?leri Bakanl???'n?n perspektifinin bu olup olmad???n? henüz bilmiyoruz" ifadelerini kullan?yor.Bunun bir zorlamaya dönü?mesi durumunda Avrupa Birli?i'nin de pozisyon alaca??n? belirten Çelikpala, K?br?s meselesi de dikkate al?nd???nda "çok k?sa vadede bu türden bir anla?man?n imzalanaca??n? ve bölgesel dengelere etki edece?ini dü?ünmüyorum" diyor. Do?u Akdeniz ve Orta Do?u'da gaz ticareti, enerji ve d?? politika uzman? olan Atlantic Council'dan Brenda Shaffer da ?u anda acele etmemenin daha do?ru bir tercih olaca??n? dü?ünüyor:"?imdi böyle bir ?ey için harekete geçerlerse bu, K?br?s ve dolay?s?yla Yunanistan'?n devreye girmesine neden olacak ve bu da ABD Kongresi'nde Türkiye'ye kar?? bir karara yol açabilir."BBC Türkçe'ye konu?an Shaffer, ABD'de Ocak sonu göreve ba?layacak Donald Trump'?n Türkiye'ye bak???n?n mevcut ba?kan Joe Biden'den daha olumlu oldu?unu da hat?rlat?yor. Yeni boru hatlar? görebilir miyiz?M?s?r, Gazze, ?srail ve Lübnan aç?klar?nda ke?fedilen gaz yataklar? bölgedeki ülkeler için önemli birer f?rsat sunsa da gergin ili?kiler ve birbirine rakip deniz yetki alanlar? nedeniyle bu gaz? Avrupa veya Türkiye'ye ta??yabilecek bir boru hatt? in?a edilemedi.?imdi Türkiye ile i?birli?i yapan bir Suriye, böylesi bir boru hatt?n?n Türkiye'ye ula?mas?n? sa?layabilir mi? Brenda Shaffer, ?srail gaz?n?n birkaç y?l önce M?s?r gaz? olarak Suriye, Türkiye ve Avrupa'ya pazarlanmas?n?n gündeme geldi?ini ve Suriye'deki de?i?imin ard?ndan bu senaryonun tekrar gündeme gelmesini bekliyor.Shaffer, ?srail ve Türkiye'nin Suriye'deki ç?karlar?n?n ortak oldu?u yorumunu yap?yor.Prof. Çelikpala ise bunu söylemek için de çok erken oldu?unu, ?srail'in Gazze'deki sava? devam ederken bu denklemin parças? olamayaca??n? dü?ünüyor.Halihaz?rda ?srail ve M?s?r'?n do?algaz? s?v?la?t?rarak (LNG) iletti?i sistemler kurduklar?n? hat?rlatan Çelikpala, "Bu türde bir boru hatt?na, hele istikrars?z ortamda, kaynak ay?racak yat?r?mc? bulmak mümkün de?il" diyor ve bunun ancak Suriye aç?klar?nda da gaz bulunmas? durumunda gerçekle?ebilece?ini söylüyor.Devletler nas?l uzla?abilir?Do?u Akdeniz'de çok say?da devletin birbiriyle çak??an hak iddialar?n?n bir ?ekilde müzakereyle sonuca ba?lanmas? mümkün olabilir mi?Prof. Elferink, Do?u Akdeniz'deki durumun çok karma??k olmas? nedeniyle çözüm için taraflar?n siyasi iradesinin olmas? gerekti?ini söylüyor.Devletlerin "ekstrem" noktalardan müzakerelere ba?lamak istemesinin, müzakereleri çok zorla?t?rd???n? aktaran Prof. Elferink, buna Güney Çin Denizi örne?ini veriyor:"Çin'in hak iddias? o kadar ekstrem ki di?er devletler böyle bir iddia ile uluslararas? hukukun öngördü?ü aras?nda bir müzakere yapt???nda yine çok ?ey kaybetmi? olur."Devletlerin anla?mazl?klar?n? uluslararas? mahkemelerde çözmesi de bir di?er seçenek. Fakat bunun için iki taraf?n da bunu istemesi gerekiyor:"?u an mevcut uluslararas? hukuka göre Ege Denizi de büyük ölçüde Yunanistan'?n sular?nda kal?yor. 'Bu adil mi' diye sorabilirsiniz, ama kurallar ve yasalar böyle."?ki ülkenin Uluslararas? Adalet Divan?'na gitmesi bir seçenek. Veya BM Deniz Hukuku Sözle?mesi'ne bakan Uluslararas? Deniz Hukuku Mahkemesi'ne Türkiye bu sözle?meye taraf olmad??? için, özel bir anla?mayla gidilebilir."Fakat bunlar hep farazi. Çünkü Türkiye'nin yak?n zamanda böyle bir ?eyi tercih edece?ini dü?ünmüyorum." Bugüne kadar yapt??? de?erlendirmelerin ve tahminlerin uluslararas? mahkemelerin kararlar?yla büyük ölçüde uyu?an sonuçlar verdi?ini belirten Prof. Elferink, "Uluslararas? bir uzla?mazl?k çözümüne gidilmesi halinde Türkiye'nin muhtemelen M?s?r'la bir deniz s?n?r? olacakt?r fakat bunun Mavi Vatan haritas?nda gösterilen kadar büyük bir alan olmayaca??na kesin gözüyle bak?yorum" diyor.Brenda Shaffer da Do?u Akdeniz'deki deniz s?n?rlar?n? deniz hukukunun de?il siyasi iradenin çözebilece?i görü?ünde. Bölgedeki tüm anla?mazl?klar?n çözümü yerine ad?m ad?m ilerlenebilece?ini söyleyen Shaffer "Ba?kan Trump'?n göreve ba?lamas?ndan k?sa süre sonra Cumhurba?kan? Erdo?an ile görü?ece?ini dü?ünüyorum" diyor ve ekliyor:"?imdi ABD'nin Akdeniz ve Orta Do?u'da pozitif liderlik göstermesi için tarihi bir f?rsat var."Bu, bölgedeki farkl? aktörleri Amerikan liderli?i alt?nda bir arada çal??abilmek üzere bir araya getirmek için bir f?rsat olacak."