Suriye'de Esad ailesinin on y?llarca süren bask?c? yönetiminin, Heyet Tehrir e? ?am (HT?) öncülü?ündeki sald?r?dan sonra y?k?lmas?, ülkenin gelece?ine dair büyük soru i?aretlerini beraberinde getirdi. HT? lideri Ebu Muhammed Colani Suriye'yi birle?tirmeyi vaat etti, ancak bu amaca nas?l ula?aca?? hala net de?il. BM Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, Suriye'deki tüm gruplar aras?ndaki i?birli?i ihtiyac?n?n alt?n? çizdi. Pedersen "Genel olarak HT? ve di?e silahl? örgütlerden güven verici aç?klamalar geldi" derken, "asayi?" konusunda süren sorunlara da dikkat çekti. Durum h?zla de?i?ti?inden, Suriye'nin gelece?ini tahmin etmek zor. Ancak BBC'nin görü? ald??? uzmanlar, ülkenin gelece?i ad?na üç muhtemel senaryodan bahsetti. 1. Birle?mi? bir Suriye En iyi senaryo, HT?'nin sorumlu yönetim ad?na, di?er sivil siyasi kurulu?lar?n yan? ba??nda çal??mas?na izin vermesi. Suriye, kom?u ülkelerde görüldü?ü gibi ba?ka çat??malara neden olabilecek intikam döngüsünden ve ya?madan kaç?n?p, bir sava? sonras? ulusal uzla?ma ortam?na girebilir. Colani ?u ana dek Suriye'deki çe?itli mezhepler aras?nda ulusal birlik ve kar??l?kl? sayg? ça?r?s? yapt?. Ancak Suriye'deki say?s?z grubun farkl? gündemleri var. ?ngiltere'deki Queen Mary Üniversitesi'nden uluslararas? ili?kiler profesörü ve Orta Do?u uzman? Christopher Phillips "Gerçekte ?u anda bilinmezlerin ortas?nda bir yerdeyiz. HT? kendisini Suriye'de ya?ayabilir ve bar??ç?l bir geçi? sürecine aç?k bir yerde konumland?rd? ama durum a??r? kaotik" diyor. Güneyde, Esad ailesinin otoritesini hiç tan?mayan a?iret milislerinin, ?am'daki yönetimi izlemesi dü?ük bir ihtimal. Do?uda, I??D'?n kal?nt?lar? tehdit olu?turmaya devam ediyor ve bu da ABD'nin hava sald?r?lar?n? beraberinde getirebilir. ABD'nin destekledi?i Kürtlerin öncülü?ündeki gruplar da ülkenin kuzeydo?usunda baz? kesimleri elinde tutuyor. Bu örgütler ayn? zamanda, Suriye'nin kuzeyinde y?llard?r Türkiye destekli muhalif gruplarla sava??yor ve son günlerde bu bölgelerdeki çat??malar t?rmand?. Ayr?ca, 2011'den bu yana Suriye d???nda olu?mu? çok say?da muhalif grup ve siyasi blok da var. Bu isimler ve gruplar?n Suriye'ye geri dönüp, siyasi geçi? sürecinin bir parças? olup olmayacaklar? hala net de?il. ?sviçre'deki Lozan Üniversitesi'nden Profesör Joseph Daher, birle?ik bir yönetim ihtimalinin belirsiz oldu?u görü?ünde. "En iyi senaryoda, özgür seçimler yap?l?r, iktidar payla??l?r ve merkeziyetçilikten uzakla??l?r ve böylece daha birle?mi? bir yönetim ortaya ç?kabilir. Bunu zaman gösterecek."Daher, di?er baz? uzmanlarla birlikte bu senaryoyu pek muhtemel görmüyor ve Colani'nin kamuoyu önündeki ilk aç?klamas?nda yer alan bir çeli?kiye dikkat çekiyor. "Colani ilk olarak eski rejimin ba?bakan?n?n geçi? sürecini yönetece?ini ilan eti. Daha sonra HT? otoritesi alt?ndaki ?dlib'deki Ulusal Kurtulu? Hükümeti'nin Ba?bakan? Muhammed el Be?ir'i aday gösterdi."Ancak Daher, HT?'nin "iktidari elinde toplama iste?ine" kar??n, tek ba??na tüm bir ülkeyi yönetmekte zorlanaca?? görü?ünde. "Bence yapamayacaklar. Daha ?imdiden otoritelerini fazla geni?lettiler. Bunu idare etmek zor. ?lk olarak sadece ?dlib'i yönetiyorlard?. ?imdi Halep, Hama, Humus ve ba?kent ?am. Dolay?s?yla bu bölgede bir iktidar payla??m? gere?i olacak."2. HT?'nin otoriter ve tek tarafl? iktidar? HT?'nin, Esad yönetimi gibi iktidar? otoriter yöntemlerle elinde toplayabilece?i kayg?lar? var. Colani, iktidar üssünü ?dlib'de olu?turdu. Bir zamanlar kuzeybat? Suriye'deki en önemli muhalefet merkezi olan ?dlib'de ço?u ülkenin di?er bölgelerinde yerlerinden edilmi? dört milyon dolay?nda ki?i ya??yor. Ulusal Kurtulu? Hükümeti ?dlib'deki kamu hizmetlerini sa?larken, bir yandan da ?eriat ilkelerini takip eden bir dini konsey bulunuyor. Colani, HT?'nin kamu hizmetlerini ve istikrar? önceleyerek, etkin bir ?ekilde yönetebilece?ini göstermeye çal???yor. Ancak kar??tlar?, HT?'nin ?dlib'i yönetirken rakip militan gruplar? ve muhalefeti sindirdi?ini söylüyor. 27 Kas?m'daki HT? öncülü?ündeki sald?r?dan önce ?dlib'de protesto gösterileri yap?lm?? ve a??r?l?k yanl?s? ?slamc?lar ve Suriyeli aktivistler HT?'yi bask?c? yöntemler kullanmakla suçlam??t?. Daher "?dlib'deki tüm muhalif silahl? gruplar? sürece dahil ederek ve kamu hizmetlerini sa?layarak gücü elinde toplamas?na kar??n, HT? iktidar?n? as?l olarak bask?yla konsolide etti. Yönetiminde yo?un bask?lar ve siyasi muhaliflerin hapse at?lmas? da söz konusu oldu" diyor. HT?, bu ele?tirilere insan haklar? ihlalleriyle suçlanan tart??mal? bir güvenlik gücünü da??tarak ve vatanda?lar?n ?ikayetlerini ele alan bir büro kurarak yan?t verdi. Ancak kar??tlar?, bu reformlar?n tamamen göz boyama oldu?unu savunuyor. HT?, Suriye'de ilerleme ve Esad rejiminin devrilmesi için ?dlib'de gücü elinde toplamas?n?n gerekli oldu?unu savunuyor. Ancak Daher HT?'nin ?u anda daha önce görülmemi? bir durumla kar?? kar??ya oldu?unu vurguluyor. "Örgütün iktidar?n? ?am'a kadar geni?letecek, tüm bu bölgeleri yönetecek askeri ve insani kayna?a sahip olmad???n? bilmek biraz umut veriyor" diyor. 3. Topyekun iç sava? En kötü senaryoda ise, Suriye "Arap Bahar?" sonras?ndaki di?er ülkelere benzer bir ?ekilde koas ya?ayabilir. Libya'da Muammer Kaddafi ve Irak'ta Saddam Hüseyin, yerlerine gelecek bir yap? olmadan devrilmi?ti ve d?? müdahaleler iki ülkede feci sonuçlara yol açt?. Otoriter yönetimlerden geriye kalan iktidar bo?lu?unu ya?ma, intikam sald?r?lar? ve iç sava? doldurdu. Bu senaryoda, Suriye'deki çe?itli silahl? görgütler aras?ndaki rekabet yayg?n bir ?iddete yol açabilir ve sadece Suriye'yi de?il, tüm bir bölgeyi daha da istikrars?zla?t?rabilir. Sahadan bildiren BBC Arapça Muhabiri Feras Kilani, Be?ir'in ba?bakan olarak ilk konu?mas?n?n birçok ki?iyi kaygland?rd???n? ve yeni hükümetin izleyece?i yol hakk?nda olas? ipuçlar? verdi?ini söylüyor. "Yeni ba?bakan?n arkas?nda, biri 'devrim bayra??' ve di?eri Taliban'?nkine benzer iki bayrakla konu?mas? birçok ki?iyi ?oke etti. Hükümetin Taliban modelini izleyebilece?ine ve ?eriatla yönetilen bir ?slam devleti kurabileceklerine i?aret ediyor"Bu da ülkedeki az?nl?klar?n ve sivil gruplar?n gelece?i hakk?nda yeni soru i?aretleri yarat?yor."D?? güçler dengesi Uzmanlar tüm bu muhtemel sonuçlar?n ayn? zamanda d?? güçlerin hamlelerine de ba?l? olaca??n? vurguluyor. Esad y?llarca ?ran ve Rusya'n?n deste?ine ba??ml?yd?. Bu arada, Türkiye, Bat? ve Körfez ülkeleri, çe?itli muhalif gruplara destek verdi. ?srail ise son birkaç gündür Suriye'nin askeri altyap?s?n? hedef al?yor ve ?srail askerlerinin, Suriye ile ?srail i?gali alt?ndaki Golan Tepeleri aras?nda yer alan, askerden ar?nd?r?lm?? tampon bölgenin ötesinde faaliyet gösterdi?ini kabul ettiler. ?srail Ordusu, Esad'?n ülkeden kaçmas?ndan beri Suriye'de yüzlerce hava sald?r?s? düzenledi?ini ve "Suriye'nin stratejik silah stokunun ço?unun yok edildi?ini" söylüyor. ?srail Ba?bakan? Binyamin Netanyahu ayr?ca, Suriyeli muhalif güçlere ?ran'?n ülkeye yeniden giri?ine izin vermemeleri uyar?s? da yapt?. Bu durum da, Türkiye ve di?er Orta Do?u ülkelerinin ?srail'i Esad'?n devrilmesinden faydalanmaya çal??makla suçlamas?na neden oldu. Phillips, ?srail'in yapt?klar?n?n "hükümeti zay?flat?p, sertlik yanl?lar?n? cesaretlendirerek Suriye'yi istikrars?zla?t?rabilece?i" uyar?s? yap?yor. Daher de "Esad rejimi gitti?ine göre ambargolar kalkmal?. AB ve ABD'nin ekonomik kalk?nma ve insani yard?mlar? sürdürmesi ve belki hatta art?rmas? bence çok önemli" diye konu?uyor. Phillips ayr?ca, ambargolar?n kald?r?lmas? kar??l???nda ABD ve AB'nin "yeni anayasa ve reformlar" gibi ödünler isteyebilece?ini de ekliyor.