ABD Ba?kan? Donald Trump'?n �lkesinde uygulanan do?um hakk? esasl? vatanda?l?k uygulamas?n? sona erdirme karar? �zellikle g��men aileleri derin bir belirsizli?e s�r�kledi. ABD Anayasas? yakla??k 160 y?ld?r �lkede do?an herkese otomatik vatanda?l?k verilmesini g�vence alt?na al?yor. Ancak Ba?kan Trump'?n �nerisi yasalar?n farkl? bir ?ekilde yorumlanmas?yla, �lkeye yasad??? yollarla veya ge�ici vizelerle giden ve orada do?um yapanlar?n �ocuklar?na vatanda?l?k verilmesini engelliyor. Yeni politika yaln?zca 19 ?ubat 2025 veya sonras?nda do?anlar i�in ge�erli olacak, bu tarihten �nce do?anlar? etkilemiyor.Peki d�nyan?n geri kalan?nda vatanda?l?k yasalar? nas?l i?liyor?Toprak ba?? d�nya genelinde norm de?ilToprak ba?? ya da jus soli olarak bilinen vatanda?l?k hakk? d�nya genelinde yayg?n bir uygulama de?il. ABD, s?n?rlar? i�inde do?an herkese otomatik vatanda?l?k veren yakla??k 30 �lkeden biri. Bu �lkelerin �o?u da Amerika k?tas?nda. Di?er yandan Asya, Avrupa ve Afrika'n?n baz? b�lgelerindeki bir�ok �lke, �ocuklar?n do?um yerlerine bak?lmaks?z?n, vatanda?l?klar?n? ebeveynlerinden miras ald?klar? jus sanguinis (kan ba??) ilkesini takip ediyor. Di?er �lkelerde ise her iki ilkenin birle?imi olan �oklu politikalar uygulan?yor. Bunun yan?nda kal?c? oturum alanlar?n �ocuklar?na vatanda?l?k verenler de var. ABD'deki California �niversitesi'nde sosyoloji profes�r� olan John Skrentny, toprak ba??n?n Amerika k?tas?nda yayg?n olmas?na ra?men "her ulus devletin kendine �zg� bir uygulamas? oldu?unu" d�?�n�yor."�rne?in, baz?lar? k�leleri ve eski k�leleri dahil ederken, baz?lar? etmiyordu. Tarihte farkl? �rnekler var" diyor.ABD'de, k�leli?in kald?r?lmas?ndan sonra �zg�rle?tirilenlerin stat�s� yasalarla d�zenlenmi?ti.Skrentny, �lkelerin neredeyse t�m�n�n "eski bir koloniden ulus devlet in?a edenler" oldu?unu savunuyor."Kimleri dahil edecekleri ya da etmeyecekleri ve ulus devleti nas?l y�netilebilir hale getirecekleri konusunda stratejik davranmalar? gerekiyordu. Bir�o?unun devlet kurma hedefleri i�in, s?n?rlar i�inde do?may? esas alan toprak ba?? vatanda?l??? geli?tirildi."Baz?lar? i�in Avrupa'dan g��� te?vik etti; di?erleri i�in yerli halklar?n ve eski k�lelerin ve �ocuklar?n?n tam �ye olarak dahil edilmesini ve yurtsuz b?rak?lmamas?n? sa?lad?. Bu, �zel bir d�nem i�in geli?tirilmi? �zel bir stratejiydi ve o d�nem ge�mi?te kalm?? olabilir."De?i?en politikalar ve artan s?n?rlamalarSon y?llarda, bir�ok �lke g��, ulusal kimlik ve insanlar?n do?um yapmak i�in bir �lkeyi ziyaret etti?i "do?um turizmi" konusundaki endi?eler nedeniyle vatanda?l?k yasalar?n? revize ederek toprak ba?? uygulamalar?n? s?n?rland?rma veya iptal etme yoluna gitti. �rne?in Hindistan, bir zamanlar s?n?rlar? i�inde do?an herkese otomatik vatanda?l?k veriyordu. Ancak zamanla, �zellikle Banglade?'ten gelen yasad??? g�� konusundaki endi?eler nedeniyle k?s?tlamalara gidildi.2004'�n Aral?k ay?ndan bu yana Hindistan'da do?an bir �ocuk, ancak iki ebeveyni de Hintliyse ya da bir ebeveynin vatanda? oldu?u, di?erinin ise yasa d??? g��men olmad??? ?artlarda Hindistan vatanda?? oluyor.Bir�ok Afrika �lkesinde de iki ebeveynden birinin vatanda? olmas? ya da kal?c? oturum iznine sahip olmas? ?art? aran?yor.Afrika �lkelerinin bir�o?unda vatanda?l?k daha da kat? kurallara sahip.Avrupa'da da bu uygulama bir�ok de?i?ikliklere u?rad?. ?rlanda, do?um yoluyla vatanda?l?k veren Avrupa'daki son �lkeydi. 2004'teki referandumda bu politika terk edildi ve en az bir ebeveynin vatanda?, kal?c? oturum sahibi ya da yasal ge�ici oturum sahibi olmas? ?art? kondu. H�k�met, bir�ok ki?inin AB pasaportu alabilmek i�in �lkede do?um yapmay? se�mesini gerek�e olarak g�sterdi. En ciddi de?i?ikliklerden birisi Dominik Cumhuriyeti'nde ya?and?.2010'da anayasa de?i?ikli?iyle vatanda?l?k, d�zensiz g��menlerin �ocuklar?n? d??ar?da b?rakacak ?ekilde de?i?tirildi.2013'te Y�ksek Mahkeme bu yasay? 1929 y?l?ndan itibaren ge�erli olacak ?ekilde geriye do?ru uygulama karar? ald? ve on binlerce Haiti k�kenli ki?i Dominik vatanda?l???ndan �?kar?lma tehlikesiyle kar?? kar??ya kald?.?nsan haklar? gruplar? bu ki?ilerin Haiti vatanda?? da olmad???n? hat?rlatarak �ok say?da ki?inin "vatans?z" pozisyonda kalabilece?i uyar?s?n? yapt?.Tepkilerin sonucu olarak 2014'te Dominik Cumhuriyeti do?umlu g��menlerin �ocuklar?na vatanda?l?k verilmesi y�n�nde karar �?kt?.Hukuki engeller Trump'?n kararnamesinden saatler sonra, Demokratlar?n y�netti?i 22 eyalet ve bir�ok insan haklar? savunucusu grup, federal h�k�meti mahkemeye verdi.Yarg?� John Coughenour, Trump'?n ba?kanl???n?n hen�z d�rd�nc� g�n�nde kararnamenin "anayasaya ayk?r?" oldu?una h�kmetti ve y�r�tmeyi durdurdu.Bir�ok hukuk uzman? da Trump'?n do?umla vatanda?l?k uygulamas?n? sona erdiremeyece?ini s�yl�yor.Anayasa uzman? ve hukuk profes�r� Saikrishna Prakash, "Trump bir�ok insan? �zecek bir hamle yap?yor ancak nihayetinde bu konuda mahkeme karar verecek" diyor ve ekliyor: "Bu, Trump'?n kendi kendine karar verebilece?i bir konu de?il."