ABD'de Trump yönetiminin i? ba?? yapmas?yla hem ülkede hem de dünyada belirsizliklere aç?k bir dönemin ba?lamas?, piyasalarda da karamsarl??a neden oluyor. Koç Üniversitesi Ö?retim Üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp'in analizi. Yat?r?m i?tah?n?n en büyük iki dü?man? nedir diye dü?ünürsek, bunlardan biri hatal? ekonomi politikalar?, di?eri ise belirsizlik faktörüdür ?üphesiz. ?imdi bu iki faktörün birbiriyle etkile?ime girdi?i bir ortam hayal edelim: Hatal? politika kararlar?n?n bir gün uygulamaya konup ertesi gün ask?ya al?nd???, belirsizli?in hakim oldu?u bir tablo. Böyle bir durumda, tüketici harcama kararlar?n? erteler, üretici ise yat?r?mlar?n? asgariye indirerek beklemeye geçer. Bu tür bir belirsizlik ortam?, resesyon ihtimalini art?r?r. Bu tablo, ABD'nin ?u anda içinde bulundu?u ko?ullar? oldukça iyi özetliyor kan?mca.Bu topraklarda a?ina oldu?umuz ve zaman zaman tecrübe etti?imiz benzer riskler, ABD için oldukça yeni bir deneyim. Eylül 2021 sonras? ülkemizde uygulanan ve daha sonra Bakan ?im?ek'in de "irrasyonel" oldu?unu ima etti?i hatal? politikalar? hat?rlayal?m. Bu politikalar, kurumlar? zay?flatarak enflasyonu tetiklemi?, olu?turulan dü?ük faiz ortam?nda, umulan?n aksine, büyüme ve yat?r?mlar canlanmam??t?. Aksine pek çok i? insan? hem uygulanan politikalara yönelik memnuniyetsizli?ini dile getirmi? hem de tedbirli davranarak gereksiz harcamalar? k?sma karar? alm??t?.Bugün, benzer ko?ullar?n dünyan?n en büyük ekonomisi olan ABD'de olu?makta oldu?unu gözlemlemek, hem üzücü hem de ABD'den dünyan?n geri kalan?na yay?labilecek riskler aç?s?ndan endi?e verici.Piyasalar neden panik ya??yor?Sadece iki ay önce, Trump'?n seçilmesiyle yükseli?e geçen borsalar, bugün panik sat??lar?na sahne oluyor. Atlanta Fed'in güncel tahminleri, ABD ekonomisinin birinci çeyrekte %2.8'lik bir daralma ya?ayabilece?ine i?aret ediyor. Bu nedenle, önümüzdeki hafta gerçekle?ecek Fed toplant?s?nda büyüme tahminlerinin a?a?? yönlü revize edilmesi sürpriz olmayacakt?r.Peki, ne de?i?ti de ABD ekonomisine dair beklentiler böylesine keskin bir çökü? ya?ad?? Piyasalara hakim olan karamsarl???n nedenlerini, yaz?n?n ba??nda vurgulad???m iki temel yat?r?m tehdidiyle özetleyebiliriz:Bu geli?meler, ABD ekonomisine dair iyimser beklentilerin h?zla tersine dönmesine yol aç?yor.Trump'?n ekonomik vaadleri neler?Trump'?n ekonomi politikalar? dört ba?l?kta özetlenebilir: Tarifeler, göçmen politikas?, bütçe disiplini ve deregülasyon.?lk iki ba?l?k, k?sa vadede hem enflasyonu art?r?c? hem de büyümeyi yava?lat?c? etkiler yarataca??ndan stagflasyonist bir risk ta??yor. Maliye politikas? aç?s?ndan, hükümet harcamalar?n?n azalmas? büyümeyi bask?larken, vergi indirimlerinin büyük ölçüde geçmi? politikalar?n devam? olmas? nedeniyle ek bir canland?r?c? etkisi beklenmiyor.Son olarak, deregülasyonun kapsam? henüz olduka belirsiz olup 2025'te uygulamaya konulmas? beklenmiyor. Trump neden gel-git ya??yor?Gümrük vergileri ABD'nin ihraç etti?i ürünleri daha pahal? hale getirmek suretiyle iç üretimi te?vik etmeyi amaçl?yor. Ancak ABD gibi devasa bir ekonominin aniden içine kapan?p tamam?yla yerli üretime geçmesi ne san?ld??? kadar kolay, ne de uzun vadeli refah art??? getirecek bir dönü?üm. Bunu gören ABD'li seçmen ve üreticilerden yükselen itirazlar Ba?kan Trump'?n kendine ve politikalar?na olan inanc?n? sarsarak geri ad?m att?r?yor ve tutars?zl?k ya?amas?na sebep oluyor.ABD, Kanada ve Meksika aras?ndaki serbest ticaret bölgesine dayal? mevcut üretim yap?s?nda, baz? ara mallar? bu üç ülke aras?nda 7-8 kez el de?i?tiriyor. Bu yap? içerisine gümrük tarifeleri getirilmesi, maliyetleri katlayarak art?r?rken k?sa vadede üretim yap?s?n? de?i?tiremeyen ?irketleri üç zor seçenekle kar?? kar??ya b?rak?yor: Kar marjlar?n? dü?ürmek, maliyetleri tüketiciye yans?tmak veya üretimi azaltmak.Tam da bu nedenle, Ford CEO'su Jim Farley'nin "Tarifeler ABD sanayiinde büyük bir delik açar" ç?k???na dikkat etmek laz?m.Trump'?n tutars?zl?klar?n?n bir di?er nedeni, hareketlerini ?ekillendiren dürtünün iddia etti?i gibi "ABD'yi muhte?em yapmak" de?il, Biden döneminde yap?lanlar? silme güdüsü olmas? kan?mca. Bu yakla??m, bir dizi çeli?kiyi beraberinde getiriyor.Bir yandan ABD'de üretim yapacak yabanc? ?irketlere vergi indirimi vaat ederken, di?er yandan Biden döneminde benzer motivasyonlarla çip üretimini te?vik eden "Chips Act"i devre d??? b?rak?yor—yani büyük resimde ne istedi?i anla??lamayan ve iki ileri bir geri ad?mlar atan bir ba?kan görüyoruz.Sonuç olarak, hem hatal? politikalarda ?srar hem de bu politikalar?n ne zaman uygulanaca?? konusundaki belirsizlik, ekonomik büyüme için ciddi bir tehdit haline geliyor. ABD'de olas? bir resesyon bizi nas?l etkiler?Küresel üretimin yakla??k dörtte birini sa?layan ABD ekonomisinde ya?anacak bir resesyon, dünyan?n geri kalan? için de tehlike çanlar?n?n çalmas? anlam?na geliyor. ABD'nin en büyük ithalatç? ülke olmas?, ekonomik yava?lamas?n?n do?rudan ticaret ortaklar?n? (Meksika, Kanada, Almanya, Çin) ve bu ülkelere ara mal? satan tedarikçileri olumsuz etkilemesine yol açacakt?r. Tarifelerin devreye girmesiyle ithalat talebi daha da azalacakt?r.ABD ile do?rudan ticareti yava?layan ülkeler, bir sonraki a?amada di?er ticaret ortaklar?ndan ithalat taleplerini de dü?ürür—ki bizim için as?l risk burada.Örne?in, ABD'nin be?inci büyük ithalat pazar? olan Almanya ile ticaretinin zay?flamas?, ihracata dayal? büyüyen Alman ekonomisini ve otomobil, finans ve teknoloji alanlar?nda ABD'ye güçlü ba?larla ba?l? Avrupa ekonomisini olumsuz etkiler.Bu durum, Avrupa'n?n Türkiye'den yapt??? ithalat? da azaltarak ikincil dalgalar yoluyla Türkiye ekonomisine negatif etki yarat?r.Tüm bu olumsuzluklara ra?men, ya?anan geli?melerin do?urabilece?i olumlu etkiler de var. Öncelikle, ABD kaynakl? küresel bir yava?lama, emtia ve petrol fiyatlar?n? dü?ürerek Türkiye gibi petrol ithalatç?s? ülkeler için avantaj yaratabilir. Ayr?ca, ABD ekonomisindeki durgunluk, Fed'in faiz indirim ihtimalini art?rarak daha zay?f bir dolar ve daha dü?ük borçlanma maliyetleri anlam?na gelebilir.Son olarak, gerek tarife tehditleri gerekse savunma alan?ndaki zaruri ihtiyaçlardan ötürü ABD'den uzakla?an Avrupa, bize önemli bir f?rsat penceresi açabilir. Zay?flayan ba?lar?n? güçlendirme yoluna giren Avrupa'n?n Türkiye'yi bu çembere dahil edilme ihtimali, ekonomik ili?kilerde de Türkiye'nin daha güçlü bir konuma gelmesini sa?layabilir ve bir türlü a?amad???m?z e?ikleri a?mam?za vesile olabilir.