Suriye'de Esad yönetiminin önemli toprak kay?plar?na neden olan son geli?melerle gözler yeniden Ankara ve Moskova aras?ndaki diplomatik trafi?e döndü.2011’de ba?layan Suriye iç sava??n?n her döneminde önemli roller oynayan iki ülke, son bunal?mda da kar??t pozisyondalar ve gerilimin t?rmanmas?ndan birbirlerinin politikalar?n? sorumlu tutuyorlar.Rusya Devlet Ba?kan? Vladimir Putin ile Cumhurba?kan? Recep Tayyip Erdo?an’?n 3 Aral?k’ta yapt?klar? görü?me, taraflar?n bak?? aç?lar?n?n ortaya ç?kmas? aç?s?ndan önemli oldu.Putin, Erdo?an’dan Esad yönetimine sald?ran “terörist” gruplar? durdurmas?n? istedi.Erdo?an ise Putin’den ?am’? siyasi çözüm için daha fazla te?vik etmesi beklentisinde.Suriye iç sava??nda 2020’den bu yana süren göreceli sükûnet, Heyet Tahrir e?-?am (HT?) liderli?indeki gruplar?n rejim güçlerine kar?? ba?latt??? sald?r?lar?n ard?ndan bozuldu ve iç sava?ta yeni bir döneme girildi.HT? k?sa sürede Halep’i ele geçirirken Türkiye destekli Suriye Milli Ordusu (SMO) olu?umunun da Halk?n Savunma Birlikleri’nin (YPG) Tel R?fat ve Münbiç’teki varl???na kar?? harekete geçmesi dikkat çeken ayr? bir geli?me oldu.Geli?meler, sahada askeri varl?klar? ve siyasi etkileri büyük olan Ankara ve Moskova’y? yeniden devreye soktu.?ki ba?kent aras?nda ilk temas D??i?leri Bakanlar? Hakan Fidan ile Sergey Lavrov aras?nda 30 Kas?m’da gerçekle?ti. Liderler seviyesindeki görü?me ise 3 Aral?k’ta yap?ld?.Erdo?an-Putin görü?mesinin ard?ndan yap?lan yaz?l? aç?klamalar, taraflar?n sürece ili?kin farkl? de?erlendirme ve beklentilerini ortaya ç?karmas? aç?s?ndan önemliydi. Ankara: Rejim muhalefetle görü?meliTürkiye taraf?ndan yap?lan aç?klamada, Ankara’n?n Suriye’nin toprak bütünlü?ünü destekledi?i ancak kal?c? ve adil bir çözüm için “Suriye rejiminin siyasi çözüm sürecine angaje olmas? gerekti?i” mesaj? verildi.Birle?mi? Milletler, 2254 say?l? Güvenlik Konseyi karar? uyar?nca Suriye’de rejim ve muhalefeti siyasi bir çözüm için bir araya getiren Cenevre Süreci'ni ba?latm??, ancak ?am yönetiminin engellemeleri nedeniyle ilerleme kaydedememi?ti.Türkiye ve di?er Bat?l? ülkeler, Astana Süreci ortaklar? Rusya ve ?ran’? Esad yönetimi üzerinde bask? kurmamakla ve hatta siyasi çözüm istememekle suçluyorlar. Ankara, Moskova ve Tahran’? Türkiye’nin uzun süredir dile getirdi?i Suriye ile normalle?me çabalar?na destek vermemekle de suçluyor.Cumhurba?kanl???’ndan yap?lan aç?klamada, Erdo?an’?n “Suriye’de ya?anan son geli?meler ba?lam?nda en önemli hususun sivillerin zarar görmemesi oldu?u” mesaj?n? Putin’e iletti?i kaydedildi. Erdo?an’?n bu ifadelerle Rusya ve Suriye’nin son haftalarda ?dlib bölgesine yapt?klar? sald?r?lar? kastetti?i de?erlendiriliyor. Ankara’daki güvenlik kaynaklar?, HT? ve di?er muhalif gruplar?n son sald?r?lara tepki olarak mevcut harekat? ba?latt?klar?n? savunuyor. Kremlin: 'Terörist' sald?rganl?k durmal??ki liderin görü?mesine ili?kin Kremlin’den yap?lan aç?klamada daha farkl? bir dil kullan?ld?.Putin’in Suriye devletine kar?? ba?lat?lan “terörist sald?rganl???n” bir an önce durmas? ve rejimin tüm ülke topraklar?nda anayasal düzen ve istikrar? kurmas? için desteklenmesi gerekti?i mesaj?n? Erdo?an’a iletti?i kaydedildi. Aç?klamada, Putin'in bunlar?n yap?lmas? için Ankara’n?n bölgedeki etkinli?ini kullanmas? beklentisini dile getirdi?i ifade edildi.Rusya D??i?leri Bakanl??? Sözcüsü Maria Zakharova da 4 Aral?k’ta düzenledi?i bas?n toplant?s?nda Moskova’n?n Suriye liderli?inin “terörist gruplara” kar?? mücadelesine güçlü destek verdi?ini kaydetti.Zakharova, muhalif gruplar?n yabanc? güçlerden insans?z hava araçlar? ve e?itim deste?i ald???n? iddia etti.Farkl? de?erlendirmelere kar??n Ankara ve Moskova’n?n ortak vurgusu Tahran’?n da kat?l?m?yla Astana Süreci ortaklar? aras?ndaki koordinasyon ve diplomasinin sürdürülmesi oldu. Üç ülke d??i?leri bakanlar?n?n 7-8 Aral?k günlerinde Katar’da yap?lacak Doha Forumu marj?nda bir araya gelmeleri bekleniyor. Ancak toplant? henüz teyit edilmedi. Geçmi?te hangi krizler ya?and??Türkiye ve Rusya 2000’li y?llar?n ba??ndan itibaren ekonomik ve enerji ili?kilerini geli?tirdi. Ancak son 10 y?lda özellikle Suriye’den kaynaklanan jeopolitik sorunlar nedeniyle birçok kez kar?? kar??ya geldiler.Türkiye, Suriye iç sava??nda aç?k bir ?ekilde Esad yönetimine kar?? muhalif gruplar? destekledi. Rusya ise 2015’ten itibaren askeri a??rl???n? Suriye sahas?na yönlendirdi ve ?am yönetiminin devrilmesini engelledi.24 Kas?m 2015’te Türkiye’nin Rusya’ya ait bir sava? uça??n? Türk hava sahas?n? ihlal etti?i gerekçesiyle dü?ürmesi Ankara-Moskova aras?nda benzeri görülmemi? bir bunal?ma neden oldu.Bunal?m, taraflar aras?nda gizli diplomasi trafi?i sonucunda Haziran 2016’da a??ld?. Ancak ayn? y?l?n son günlerinde Rusya’n?n Türkiye Büyükelçisi Andrey Karlov’un Ankara’da bir suikast sonucu öldürülmesi dikkatlerin yeniden iki ülkeye dönmesine neden oldu. Taraflar bu olay? sorunsuz atlatt?lar.Astana Süreci nas?l ba?lad??Türkiye ve Rusya, gerilimli dönemlerin ard?ndan Suriye’de ?iddetin azalmas? ve sivil kay?plar?n azalt?lmas? için daha fazla i?birli?ine girdiler. Bunun ilk ad?m?n? 2016 sonunda rejimin Halep ku?atmas? s?ras?nda muhalifler ve sivillerin kentten ç?kar?lmas? için güvenli bir koridor olu?turulmas? sürecinde att?lar.Bu süreç daha sonra, ?ran’?n da kat?l?m?yla 2017’de Astana Süreci ad?n? ald?.Kazakistan’?n ba?kenti Astana'da yap?lan toplant?lar?n yan? s?ra üç ülke liderleri dönü?ümlü olarak zirvelere ev sahipli?i yapt? ve Suriye’ye ili?kin siyasi ve askeri geli?meleri koordine etmeye çal??t?lar.Ancak Rusya’n?n 2022 ?ubat ay?nda Ukrayna’y? i?gal giri?imini ba?latmas?, Suriye’nin Moskova'n?n gündemin alt s?ralara inmesine neden oldu. ?dlib'de uzla??Türkiye ile Rusya’y? ciddi ?ekilde kar?? kar??ya getiren bir ba?ka geli?me ise Suriye’nin kuzeybat?s?ndaki ?dlib bölgesi oldu.2016’da yap?lan uzla?? sonucunda, Suriye’de 4 adet gerginli?i azaltma bölgesi ilan edildi ancak Rusya ve Suriye’nin sald?r?lar? sonucunda 3 bölge ele geçirildi ve o bölgelerdeki muhalif gruplar ?dlib’e yönlendirildi. Bu gruplar aras?nda El Kaide’den ayr?ld?klar?n? aç?klayan HT?, El Nusra gibi örgütler de yer ald?.Türkiye ve Rusya, 2018’de ?dlib’te silahlardan ar?nd?r?lm?? güvenli bölge kurulmas? konusunda uzla?malar?na ra?men bu bölgeye yönelik ?am yönetiminin sald?r?lar?n?n sürmesi istenen sonucu vermedi. 2020’ ?ubat ay?ndan Rus hava kuvvetlerinin bölgeye yapt??? bir hava sald?r?s?nda Türk askeri konvoyunu vurmas? sonucu 34 Türk askerinin ölmesi bölgede yeni bir gerilimin do?mas?na neden oldu.Erdo?an ve Putin bu gerilimin ard?ndan yeniden bir araya geldiler ve 6 Mart 2020’den itibaren geçerli olan yeni bir mutabakat? duyurdular. Türk ve Rus birliklerinin olu?turacaklar? güvenli koridorlarda ortak devriye ba?latmalar?n? içeren mutabakatla var?lan çat??mas?zl?k durumu 27 Kas?m 2024’e kadar devam etti.